Χτίζοντας ένα πιο υγιές αύριο, ακόμη και μέσα στο χώρο των Σωφρονιστικών Καταστημάτων

Σε μια δημοκρατική κοινωνία, η αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των κρατουμένων αποτελούν θεμέλιο του κράτους δικαίου. Ο σεβασμός της υγείας τους, της πρόσβασης στην πρόληψη και της δυνατότητας να επενδύσουν σε μια καλύτερη ζωή μετά την αποφυλάκιση δεν είναι προνόμιο, αλλά υποχρέωση της πολιτείας και δείκτης του πολιτισμού της.

Με αυτή την αφετηρία, υλοποιήθηκε για πρώτη φορά ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πρόληψης του καπνίσματος και προαγωγής της υγιεινής διατροφής και της φυσικής δραστηριότητας στο Ειδικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Νέων Βόλου. Μέσα από βιωματικές δράσεις, εκπαιδευτικά σεμινάρια και έμπνευση από παραδείγματα ζωής, οι νεαροί κρατούμενοι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα το σώμα τους, να αμφισβητήσουν βλαβερές συνήθειες και να κάνουν ένα μικρό, αλλά ουσιαστικό βήμα προς την αυτοφροντίδα και τη βελτίωση της καθημερινότητάς τους.

Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε από τον οργανισμό Promitheas, σε συνεργασία με την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Μποδοσάκη, στο πλαίσιο των Θεματικών Δωρεών 2024–2025. Ο τίτλος του έργου ήταν: «Πιλοτικό Πρόγραμμα Πρόληψης του Καπνίσματος και Προαγωγής Υγιεινής Διατροφής και Φυσικής Δραστηριότητας στο Ειδικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Νέων Βόλου».

Συμμετείχαν 86 κρατούμενοι ηλικίας 18 έως 27 ετών. Από αυτούς, το 76% δήλωσε ότι καπνίζει καθημερινά, με μέσο όρο τα 24 τσιγάρα την ημέρα, ενώ το 9% είχε ξεκινήσει το κάπνισμα εντός του Καταστήματος. Η μέση ηλικία έναρξης του καπνίσματος ήταν τα 14,1 έτη – ένδειξη μιας πρώιμης και πολυπαραγοντικής εμπλοκής με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Παράλληλα, καταγράφηκαν θετικά σημεία στον τομέα της διατροφής, όπως η χρήση ελαιόλαδου (73,7%) και η συστηματική κατανάλωση πρωινού (67,4%). Ωστόσο, η πρόσβαση σε φρούτα, λαχανικά και προϊόντα ολικής άλεσης παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη, κυρίως λόγω της λειτουργίας του κυλικείου χωρίς υγειονομικά ή διατροφικά πρότυπα. Στο σκέλος της φυσικής δραστηριότητας, το 69,4% των συμμετεχόντων φάνηκε να είναι σωματικά ενεργό, αξιοποιώντας τους εξωτερικούς χώρους του Καταστήματος.

Κορυφαία στιγμή του προγράμματος αποτέλεσε η συνάντηση των κρατουμένων με τον πρωταθλητή μαραθωνίου Παναγιώτη Καραΐσκο, ο οποίος μοιράστηκε την προσωπική του διαδρομή, μιλώντας για τις δυσκολίες, την επιμονή και τη δύναμη που μπορεί να αντλήσει κανείς μέσα από την άσκηση και την αυτοπειθαρχία. Το παράδειγμά του λειτούργησε ως πηγή έμπνευσης για μια ζωή με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, στόχο και προοπτική.

Το πρόγραμμα επεδίωξε επίσης να εμπλέξει το προσωπικό του Καταστήματος ως κρίσιμο παράγοντα υποστήριξης και αλλαγής. Οι συζητήσεις με τους εργαζόμενους ανέδειξαν δύο βασικά ζητήματα: την έλλειψη σταθερού ιατρικού και ψυχοκοινωνικού προσωπικού, αλλά και την ευρεία διάδοση της κουλτούρας καπνίσματος μεταξύ προσωπικού και κρατουμένων. Σε απάντηση, οργανώθηκε διαδικτυακό σεμινάριο για την υποστήριξη στη διακοπή καπνίσματος, με στόχο την ενίσχυση του προσωπικού ως φορέα υγείας και θετικής επιρροής.

Η συγκεκριμένη παρέμβαση πραγματοποιήθηκε σε μια ιδιαίτερη χρονική συγκυρία, όπου η πολιτεία προχωρά στην αναμόρφωση του σωφρονιστικού πλαισίου και στον σχεδιασμό νέων καταστημάτων κράτησης. Αυτή η θεσμική μετάβαση αποτελεί μοναδική ευκαιρία να ενσωματωθούν στις νέες υποδομές βασικές προϋποθέσεις για την υγεία των κρατουμένων: ρυθμισμένα κυλικεία που ενισχύουν την υγιεινή διατροφή, κατάλληλοι χώροι άθλησης και προγράμματα φυσικής δραστηριότητας, συστηματικές παρεμβάσεις πρόληψης και πρόσβαση σε εξειδικευμένο προσωπικό υγείας.

Με την ολοκλήρωση του προγράμματος, τα μέλη της επιστημονικής ομάδας που συμμετείχαν στην υλοποίησή του προγράμματος, έχουν συντάξει policy document, το οποίο πρόκειται να κατατεθεί στη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής. Το κείμενο περιλαμβάνει συγκεκριμένες προτάσεις για την ενσωμάτωση της υγείας στον σχεδιασμό των νέων καταστημάτων κράτησης, όπως η θεσμοθέτηση διατροφικών προτύπων στα κυλικεία, η πρόβλεψη κατάλληλων χώρων άσκησης, καθώς και η ενίσχυση των παρεμβάσεων πρόληψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στους νέους κρατουμένους.

Η υγεία στις φυλακές δεν είναι πολυτέλεια – είναι δείκτης κοινωνικής ευθύνης και απόδειξη πως η φυλάκιση δεν αναιρεί το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, τη γνώση και τη φροντίδα. Το πρόγραμμα που ολοκληρώθηκε στον Βόλο έδειξε ότι ακόμη και σε ένα περιβάλλον εγκλεισμού, η προαγωγή της υγείας μπορεί να ανθίσει, όταν υπάρχει συνεργασία, εμπιστοσύνη και πίστη στη δυνατότητα της αλλαγής.